Osmanlı Sarayı’nda hicri yılbaşı gelenekleri

Hicri yılbaşı olan Muharrem ayının birinci günü, Osmanlı saraylarında kutlanır, ulema, devlet adamları ve gayr-i Müslim cemaatlerin baÅŸları da bayramlarda olduÄŸu gibi tebrik için saraya gelirlerdi. Yeni Hicri yılın padiÅŸaha ve ümmete hayırlar getirmesi için dualar edilir ve tebrik için gelenlere verilmek üzere yeni basılmış lira, kuruÅŸ, gümüÅŸ çeyrekler, altın paralar “Muharremiyelik” ve “Yıl Bereketi” adıyla bahÅŸiÅŸ olarak hazırlanırdı.

Bunlardan altın paralar kırmızı atlas keseler içinde dağıtılır, Sadrazam ve Åžeyhülislam ile vükelaya ait “muharremiyeler”, diÄŸerlerine göre daha fazla olurdu. Sadrazam ve Åžeyhülislam, PadiÅŸah tarafından yeni hicri yılı tebrik etmek için ayrıca huzura davet edilirdi.

ÖrneÄŸin, BaÅŸbakanlık Osmanlı ArÅŸivleri’nde, Miladi 4 Mart 1840 tarihli ve BOA. HAT, 1627/52-1 fon koduyla kayıtlı bir Hatt-ı Hümayunda, Sultan Abdülmecid, dönemin Sadrazamı Koca Hüsrev Mehmed PaÅŸa ve Åžeyhülislam Mekkizade Mustafa Asım Efendi’yi: “Benim Vezirim; hitabıyla baÅŸlayan ve “Cenab-ı Hakk bu sal-i meyamin-iÅŸtimali zat-ı hümayunumuz ile cümle ümmet-i Muhammed haklarında müteyemmen ve mes’ud eyleyüb nice nice emsaliyle müÅŸerref ederek nusret ve futühate mazhariyetle saye-i hümayunumuzda kaffe-i ümmet-i Muhammed’e asayiÅŸ ihsan eyleye amin. Ä°ÅŸbu Cumartesi günü efendi da’imiz ile bi’l-maiyye rikab-ı hümayunuma gelesiz” (Cenab-ı Hakk ,bereket, mutluluk ve uÄŸurla dolu bu yılı ÅŸahsımızla birlikte bütün ümmet-i Muhammed hakkında mübarek, saadetli ve mutlu kılıp bizleri daha nice benzer yıllarla ÅŸereflendirerek, yardımıyla baÅŸarı ve zaferlere nail edip himaye ve korumamız altında cümle ümmet-i Muhammed’e asayiÅŸ ve güvenlik ihsan eylesin. Amin. Ä°ÅŸbu Cumartesi günü Åžeyhülislam Efendi ile birlikte huzuruma gelin.) ÅŸeklinde sona eren bir yazıyla saraya çağırmıştı.

Sarayda tebrikleÅŸme ve “muharremiyelik” denilen bahÅŸiÅŸlerin dağıtılmasından baÅŸka hicri yıl başılarına özel diÄŸer bir öÄŸe de çeÅŸitli ÅŸairler tarafından padiÅŸaha bu münasebetle takdim edilen ÅŸiirlerdi. Bu ÅŸiirlerden Miladi 17 Åžubat 1875’te Babıali Buhari-i Åžerif Hocası Müderris Ä°brahim Refet tarafından Sultan Abdülaziz’in yeni yılını tebrik için yazılanı, her mısraı 1292 tarihini esas alan bir redifle gayet sanatlı bir tarzda kaleme alınmıştı. BaÅŸbakanlık Osmanlı ArÅŸivleri’nde BOA.i.DH, 696/48739-5 fon koduyla kayıtlı bu “kaside-i tarihiye” ise ÅŸöyleydi:

“Meyamin-saz-ı mes’adet kıldı yine gerdun 1292

Cedid salin idüb takdim-i bezm-i ÅŸah-ı derya-cud 1292

Ne şah-ı asr kim zeyn aver-i eyvan-ı sultanı 1292

Bi-hakkın merhamet nezd-i hümayunda pek maksud 1292

Hital-i dadına emsal derya katre-i na-çiz 1292

Mihr-i envar-ı mecd-i vücuduna nisbetle na-mevcud 1292

Mehtabında burc-ı ala bedr-i cihan-pira 1292

Cela-yı asuman u seyf-i nusret-saye-i ma’bud 1292

Saded ancak dua-i padişahidır her an yoksa 1292

Sada-i satvet ü iclalini el-hak aleme meÅŸhud 1292

Bu kim Sultan Aziz ibn-i Åžah Mahmud’dur hakka 1292

Kamu dünya zebanında hemin ahlakı hep Mahmud 1292

Sema-yı emn-i dine nur ver kıldıkca mihr-i asa 1292

Hala’ik-saye-i vücuduyla olsun hisse-mend-i sud 1292

Olup ancak mısra-ı cevherin tarih-i pür ma’na 1292

Yazub bakisin ey Refet beli pek ekmel ve mes’ud 1292

Teceddüd eyledikce sal vü mehle heft-alem 1292

Ola ömr-i azizin ömr-i Nuh-asa her an memdud 1292

Refet da’ileri

Birçok kiÅŸi ve ÅŸair tarafından yazılan bu tebrik ÅŸiirleri, son dönem Osmanlı basınında da geniÅŸ yer tutardı. hicri yılbaşılarda çıkan gazeteler, büyük ölçüde okuyucuların yeni yıllarını tebrikle birlikte bu ÅŸiirlere ve padiÅŸahın yeni yılını kutlayan resmi mesajlara yer verirlerdi. Gösterilen önemi yansıtması bakımından Miladi 30 Mart 1903, Hicri 1 Muharrem 1321 gününe ait dört sayfalık “Servet Gazetesi’nin üç sayfası, dönemin padiÅŸahı Sultan II. Abdülhamid’in yeni yılını tebrik eden çeÅŸitli gazete ve ÅŸahıslara ait 30 adet ÅŸiir ve tebrik mesajına ayrılmıştı.

Kaynaklar: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Fon kodu: BOA.İ.DH, 696/48739-5, Nigar Ayyıldız, Saray Merasimleri, İstanbul, 2008.Servet Gazetesi, Nr: 1724.

DÜNYA BÜLTENÄ°